Thành ngữ là gì? Phân biệt thành ngữ với tục ngữ?

Thành ngữ vốn là những câu nói vô cùng quen thuộc được nhiều người trong chúng ta sử dụng hàng ngày. Vậy, thành ngữ có nghĩa là gì? Có những cách nào để chúng ta phân biệt được thành ngữ, tục ngữ.

THÀNH NGỮ LÀ GÌ?

“Thành ngữ là tập hợp từ cố định đã quen dùng mà nghĩa của nó thường không thể giải thích được một cách đơn giản bằng nghĩa của các từ tạo nên nó”.

Theo thuật ngữ ngôn ngữ học: Thành ngữ: Là cụm từ hay ngữ cố định có tình nguyên khối về ngữ nghĩa, tạo thành một chỉnh thể định danh có ý nghĩa chung khác tổng số ý nghĩa của các thành tố cấu thành nó, tức là không có nghĩa đen và hoạt động như một từ riêng biệt trong câu.

Ví dụ:

• Ào ào như thác đổ
• Con nhà tông không giống lông cũng giống cánh

PHÂN BIỆT THÀNH NGỮ VỚI TỤC NGỮ?

Đầu tiên xin nói về tục ngữ: Tục ngữ là một câu nói hoàn chỉnh, gọn sắc, xuôi tai, diễn đạt trọn vẹn một ý mà nội dung thuộc về những kinh nghiệm đời sống, kinh nghiệm lịch sử – xã hội của nhân dân. Tục ngữ là một phán đoán, chẳng hạn “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng”. Còn thành ngữ chỉ là một cụm từ (cụm từ cố định) diễn đạt một khái niệm một cách có hình ảnh.

Xét về mặt ngữ pháp thì tục ngữ là một câu, là một phán đoán, còn thành ngữ chỉ là một cụm từ, một thành phần câu. Xin nêu ví dụ:

• Tục ngữ “Có công mài sắt, có ngày nên kim”.
• Thành ngữ “Tôi chúc chị “Mẹ tròn con vuông”

Xét về mặt ý nghĩa thì tục ngữ diễn đạt một ý trọn vẹn, là một phán đoán, còn thành ngữ diễn đạt một khái niệm – ngang một từ, một cụm từ.

Nội dung của tục ngữ thuộc về đúc rút kinh nghiệm đời sống, kinh nghiệm lịch sử – xã hội, chẳng hạn đúc rút về kinh nghiệm canh tác: “Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống”.

Còn thành ngữ là một hình ảnh sinh động, biểu cảm, giàu tính hình tượng. Thành ngữ thường dùng nghệ thuật tu từ ẩn dụ hay nghệ thuật tu từ hoán dụ. Chẳng hạn:

• “Chân cứng, đá mềm” (tu từ hoán dụ).
• “Kiến bò miệng chén (tu từ ẩn dụ).

Nói tục ngữ không có nghĩa bóng là sai. Đa số tục ngữ có hai nghĩa (nghĩa đen và nghĩa bóng) mà nghĩa bóng là thông báo chủ yếu của tục ngữ. Chẳng hạn câu “Có sừng thì đừng hàm trên”. Nghĩa đen nói về hình ảnh con trâu, nghĩa bóng (nghĩa chính) nói về quy luật phân phối tự nhiên và xã hội, về tính tương đối của mọi sự vật hiện tượng đời sống. Một số câu tục ngữ chỉ có nghĩa đen như:

Chuồn chuôn bay thấp thì mưa
Bay cao thì nắng bay vừa thì râm

Câu tục ngữ trên đúc rút kinh nghiệm về dự báo thời tiết của nhân dân.

Thành ngữ mang tính biểu trưng, khái quát, cô đọng và tính hình tượng bóng bẩy. Thực ra tính hình tượng và tính biểu trưng là những đặc điểm có quan hệ mật thiết với nhau trong thành ngữ. Do đó thành ngữ dễ gây được ấn tượng mạnh mẽ với người nghe, người đọc, hiệu quả biểu đạt và biểu cảm rất cao nên nhân dân thường dùng xen vào trong lời nói, chẳng hạn: Tôi mong anh đi “chân cứng đá mềm” tức mong anh đi mạnh khoẻ.

Một điều đáng lưu ý nữa là: Tục ngữ thường dùng độc lập vì nó đã thành câu, đã diễn đạt một ý trọn vẹn. Chẳng hạn người ta thường nhắc nhau:

Lời nói chẳng mất tiền mua
Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.

Còn thành ngữ chưa thành câu chỉ là một cụm từ (cụm từ cố định) chỉ là một thành phần của câu nên người ta thường dùng chêm xen trong câu nói. Chẳng hạn: Chúng ta không nên “đâm bị thóc, chọc bị gạo” mà mất đoàn kết hay Anh cũng như “kiến bò miệng chén” thôi.

Tóm lại

Mỗi người có một miền quê thương mến, rộng ra cho cả cộng đồng thì đó chính là cội nguồn dân tộc. Trân trọng nguồn cội dấu yêu là nền tảng căn bản để từng người con lớn lên lành mạnh. Hiểu, biết và phân biệt được những câu thành ngữ, tục ngữ cũng chính là cách tôn trọng nét đẹp, truyền thống của dân tộc.